Μουσείο Μπενάκη: Νέα μόνιμη έκθεση «Νεότερη Ελλάδα»

Τη Δευτέρα 25 Μαρτίου 2024, το Μουσείο Μπενάκη ανοίγει στο κοινό τις ανανεωμένες αίθουσες στον τρίτο όροφο του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού στην οδό Κουμπάρη. Οι αίθουσες 33-36 παρουσιάζουν την ιστορία της νεότερης Ελλάδας καλύπτοντας την περίοδο από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας έως τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και την κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα.

Η δημιουργία του ελληνικού κράτους, η διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, η βασιλεία του Όθωνα και το πρώτο Σύνταγμα, η βασιλεία του Γεωργίου Α’, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η εποχή του Ελευθέριου Βενιζέλου, η Μικρασιατική Καταστροφή, ο μεσοπόλεμος και το Έπος του 1940-1941 ζωντανεύουν μέσα από κειμήλια, προσωπικά αντικείμενα, αυλικές ενδυμασίες και έργα τέχνης.

Το ιστορικό της επανέκθεσης
Η μόνιμη έκθεση με θέμα τη διαχρονική ιστορία του ελληνισμού από την προϊστορία έως τη μεταπολεμική περίοδο όπως την οραματίστηκε και υλοποίησε ο Άγγελος Δεληβορριάς εγκαινιάστηκε στο ιστορικό κτήριο του Μουσείου Μπενάκη το 2000. Στο σχήμα αυτό, ο τρίτος όροφος περιλάμβανε τα χρόνια από την Επανάσταση του 1821 έως και τη δεκαετία του 1960. Το 2012, το έσχατο τμήμα των αιθουσών του τρίτου ορόφου, αφιερωμένο στην πνευματική εποποιία της «γενιάς του ’30», μεταφέρθηκε στην Πινακοθήκη Γκίκα, αφήνοντας μετέωρη την αφήγηση.

Μετά την έκθεση «1821 Πριν και Μετά», η οποία διοργανώθηκε με αφορμή τον εορτασμό των 200 ετών από την κήρυξη της Επανάστασης, για τους σκοπούς της οποίας αναψηλαφήθηκαν όλες οι συλλογές του Μουσείου Μπενάκη με υλικό από τον 18ο έως τον όψιμο 19ο αιώνα, κρίθηκε απαραίτητο να ενσωματωθούν τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας. Παρόμοια αναδίφηση στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και έως τον Μεσοπόλεμο έγινε για τις ανάγκες της έκθεσης «Μικρά Ασία. Λάμψη – Καταστροφή – Ξεριζωμός – Δημιουργία», εμπλουτίζοντας το υλικό της αίθουσας 36. Τέλος, η ενθουσιώδης ανταπόκριση του κοινού στις δύο αυτές εκθέσεις δημιούργησε ένα κύμα νέων δωρεών σε αξιόλογα κειμήλια και έργα ζωγραφικής και διακοσμητικών τεχνών, τα οποία άξιζε να συμπεριληφθούν στη μόνιμη έκθεση.

Αποφασίστηκε λοιπόν, αντί να εγκατασταθούν απλά τα αντικείμενα στις παλιές τους θέσεις επιστρέφοντας από τις δύο εκθέσεις (οι οποίες έγιναν στο κτήριο της Πειραιώς 138), να σχεδιαστεί μια επανέκθεση που θα επέτρεπε τη βέλτιστη ανάδειξη τόσο των νέων ευρημάτων όσο και των καινούριων αποκτημάτων.

Τα χαρακτηριστικά της επανέκθεσης
Η μουσειολογική πρόταση συνεχίζει τη φιλοσοφία της αρχικής έκθεσης που ενορχήστρωσε ο Άγγελος Δεληβορριάς, διατηρώντας την εσωτερική δομή του Μουσείου και ενσωματώνοντας τα αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών. Διατηρήθηκε επίσης η ιστορική πορεία της αφήγησης μέσα από εμβληματικές εικόνες, κειμήλια, αρχειακά τεκμήρια, φορεσιές κ.ά. που εικονογραφούν θέματα και γεγονότα: τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, τον ελληνικό αλυτρωτισμό ή το Έπος του 1940-1941. Πολλά από αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά σε μόνιμη έκθεση, ιδιαίτερα τα εξαιρετικής σημασίας τεκμήρια από τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου.

Μια ενότητα που αναπτύσσεται σε ειδική προθήκη είναι τα φιλελληνικά αντικείμενα, κυρίως διακοσμητικά από μέταλλο και πορσελάνη με ελληνική και οριενταλιστική εικονογραφία, αλλά και αρχειακό υλικό που καταδεικνύει τις προσπάθειες ενίσχυσης του Αγώνα από τις ειδικές επιτροπές των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων. Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνεται και μια προτομή του Βρετανού πλοιάρχου Frank Hastings (Άστιγξ), έργο του Αντώνιου Σώχου, η παρουσίαση του οποίου ολοκληρώνει την έκθεση «Grand Tour» με έργα από την Κυβερνητική Συλλογή Τέχνης του Ηνωμένου Βασιλείου η οποία διοργανώθηκε τον Ιούλιο του 2023 με την ευκαιρία μιας συνεργασίας ανάμεσα στη Βρετανική Πρεσβεία στην Αθήνα και το Μουσείο Μπενάκη.

Η επανέκθεση δίνει επίσης έμφαση σε έργα ζωγραφικής που καλύπτουν διάφορες περιόδους, από τον ρομαντισμό έως τις νεωτερικές τάσεις του 20ού αιώνα, δημιουργώντας μια πολυδιάστατη εικόνα της τέχνης στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αλλά και του απόηχου των ιστορικών γεγονότων στον τόπο αυτόν σε μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα τέχνης όπως το Παρίσι ή το Λονδίνο.

Αργότερα, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε προσωπικότητες που συνδέονται άμεσα με το Μουσείο Μπενάκη, όπως ο Εμμανουήλ Μπενάκης και ο γιος του Αντώνης, ιδρυτής του Μουσείου, η Πηνελόπη Σ. Δέλτα και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Τέλος, δύο έργα ενός καλλιτέχνη, του Γιαννούλη Χαλεπά, ο οποίος συμπίπτει χρονικά με την περίοδο που καλύπτει η τελευταία αίθουσα, ολοκληρώνουν την έκθεση. Ο Άγγελός του, ένα αριστούργημα σε τερακότα, γεφυρώνει την αφήγηση του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού με τη συνέχειά της, στο ισόγειο της Πινακοθήκης Γκίκα, ενώ οι Εννέα Μούσες του αποχαιρετούν τον επισκέπτη στο Μουσείο.

Η επανέκθεση των αιθουσών 33-36 του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού ενισχύθηκε οικονομικά από δεκάδες υποστηρικτές του Μουσείου μέσα από την Εκστρατεία Συγκέντρωσης Πόρων 2023. Η συμβολή τους αναγνωρίζεται με την αναφορά των ονομάτων τους στο κεφαλόσκαλο του τρίτου ορόφου.

Η επανέκθεση έγινε με την επίβλεψη του επιστημονικού διευθυντή Γιώργη Μαγγίνη και η ομάδα επιμελητών που εργάστηκε αποτελείται από τους Μαρία Δημητριάδου, Πολύνα Κοσμαδάκη, Ξένια Πολίτου και Τάσο Σακελλαρόπουλο, με τη συμβολή της Μαίρη Βέργου, της Πανωραίας Μπενάτου, της Αλίκης Τσίργιαλου και του Κωνσταντίνου Στεφανή και με τον συντονισμό της Βασιλικής Δανιήλ. Τη συντήρηση και ανάρτηση των έργων ανέλαβε το Τμήμα Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη.