Το δικαίωμα της πολιτικής συμμετοχής, αφορά στην πληθώρα των διαφορετικών πρακτικών με τις οποίους οι πολίτες επιδιώκουν να επηρεάσουν την πολιτική εξουσία είτε σε τοπικό είτε ακόμα και σε διακρατικό επίπεδο. Η πρακτική αυτή επιτυγχάνεται είτε μέσα από την απλή τήρηση του εκλογικού δικαιώματος, είτε με λιγότερο συμβατικούς τρόπους, όπως η κοινωνική διαμαρτυρία, η συμμετοχή σε πορείες υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατά του πολέμου, υπέρ της γυναικείας ανεξαρτησίας, καθώς και σε διαδηλώσεις με οικολογικό χαρακτήρα.
Το φαινόμενο των νέων τεχνολογιών έχει ευνοήσει αρκετά τις μη συμβατικές-εναλλακτικές μεθόδους άσκησης του δικαιώματος της πολιτικής συμμετοχής. Μέσω της χρήσης του διαδικτύου μπορεί κανείς να διαδώσει υπέρογκο ποσοστό πληροφοριών σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, οι σταθμοί τηλεοπτικής αναμετάδοσης γίνονται παγκόσμιοι, οι διαδικτυακές εκδόσεις των εφημερίδων ανταποκρίνονται με μεγάλη αμεσότητα στην έγκαιρη ενημέρωση του κοινού.
Τα smartphones αποτελούν επίσης μια τεράστια καινοτομία στο χώρο των νέων τεχνολογιών, όπου ήδη το 2011 υπήρχαν 6 δισεκατομμύρια χρήστες έξυπνων τηλεφώνων (με βάση έρευνα της ITC, 2012). Η χρήση smartphone διευκολύνει την επικοινωνία, την οργάνωση και διανομή πληροφοριών καθώς και την χρήση τους για προσδιορισμό χώρων συνάντησης. Όλες αυτές οι τεχνολογίες βασίζονται στην δύναμη που προσφέρει η τεχνολογία web 2.0, ως μια από τις σημαντικότερες πλέον μορφές άσκησης της πολιτικής συμμετοχής, που ενέχει και την πολιτική του ακτιβισμού, διαμορφώνοντας έτσι τον λεγόμενο «cyberactivism» (διαδικτυακός ακτιβισμός).
Παράδειγμα διαδικτυακού ακτιβισμού αποτελούν τα «Wikileaks» που χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο ως μέσο αποκάλυψης πολιτικών σκανδάλων ανά τον κόσμο με σκοπό την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, καθώς και η διαδικτυακή ομάδα «Anonymous» που χρησιμοποίησε το hacking με σκοπό την προώθηση μιας κοινότητας που θα εναντιωνόταν στα συμφέροντα της πολιτικής εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
“Οι απόψεις διίστανται”
Οι απόψεις γύρω από το πως οι νέες τεχνολογίες επηρέασαν την πολιτική συμμετοχή είναι αντιμαχόμενες. Ήδη από το 1995, ο Putnam ξεκίνησε να συζητάει τη σχέση ανάμεσα στα νέα μέσα και την δημόσια ζωή διαφωνώντας πως η τότε έντονη τηλεοπτική έκθεση ήταν η κύρια αιτία πίσω από δημόσια προβλήματα, όπως η μειωμένη εμπιστοσύνη των κοινωνιών προς την κυβερνητική εξουσία (Putnam, 1995). Σε αντίθεση με τον Putnam, η Norris υποστήριζε πως η έντονη έκθεση στο μέσο της τηλεόρασης αλλά και η ενημέρωση δια μέσω αυτής, αποτελεί κατεξοχήν παράγοντα επιρροής της πολιτικής επικοινωνίας και συμμετοχής (Norris, 1995).
Ερευνητές μέσων αναφέρουν, ότι η έντονη έκθεση στην τηλεοπτική on demand πλατφόρμα «Netflix», έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία της δημοκρατίας (Groshek, 2016). Τα συμπεράσματά αυτών δείχνουν ότι η έκθεση σε τέτοιου είδους on demand ψυχαγωγικές πλατφόρμες, όπως η τηλεόραση «streaming», ανεβάζοντας selfies στα social media, ακούοντας μουσική και παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια, μπορούν να ενισχύσουν τις αυταρχικές τοποθετήσεις και να μειώσουν το ενδιαφέρον των πολιτών για την πολιτική συμμετοχή (Groshek, 2016).
Παρ’ όλα αυτά, η ερευνητική εξέταση των παραπάνω υποθέσεων σε επίπεδο μετανάλυσης, καταλήγει στο ότι η streaming τηλεόραση μπορεί να ενισχύει την πολιτική συμμετοχή. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν την streaming τηλεόραση, συμμετείχαν στην πολιτική πιο ενεργά, και online και offline, απ’ ότι οι άνθρωποι που χρησιμοποιούσαν άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή μόνο την καλωδιακή τηλεόραση. Ανεξάρτητα με το τι έβλεπαν, είτε κωμωδία, είτε δράμα, είτε φαντασία, οι τηλεοπτικοί θεατές της streaming τηλεόρασης συμμετείχαν στην πολιτική πιο ενεργά, από τους ανθρώπους που παρακολουθούσαν τις ειδήσεις σε ραδιοφωνική μετάδοση ή στην καλωδιακή τηλεόραση. Αυτό συμπεριέλαβε τις συνεισφορές των θεατών σε πολιτικές εκστρατείες, την ενίσχυση του εθελοντισμού στις εκστρατείες αυτές, γίνονταν συνδρομητές σε πολιτικές λίστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, έστελναν συχνότερα επιστολές σε εκδότες και blogs γύρω από πολιτικά ζητήματα, καθώς και ενημερώνονταν καλύτερα για τις πολιτικές δραστηριότητες και είχαν πιο συχνή παρουσία στις οργανωμένες αυτές πολιτικές δραστηριότητες, όπως τις δημόσιες ακροάσεις, τις συνεδριάσεις των Δημαρχείων ή τις συναθροίσεις.
Με την έλευση του World Wide Web η χρήση του διαδικτύου αυξήθηκε ραγδαία. Με βάση έρευνα που αναφέρει ο Klotz (Geinder, 2006), οι χρήστες του διαδικτύου στις Η.Π.Α. αυξήθηκαν από 3% το 1993 σε 55% το 2000. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα μέσο που συνδυάζει όλα τα υπόλοιπα νέα μέσα. Η διάδοση του Internet και το ευρύ φάσμα των χρηστών τους, κατέστησε σαφές στον πολιτικό κόσμο πως τόσο το ίδιο το διαδίκτυο όσο και οι πλατφόρμες χρήσης του θα γίνονταν τα κατάλληλα μέσα διάδοσης πολιτικών πληροφοριών (Geinder, 2006).
Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να επισημανθεί και στο πως, εκτός από την καινοτομία της τηλεόρασης, το διαδίκτυο επηρέασε την πολιτική συμμετοχή. Πρόσφατες μελέτες για τα αποτελέσματα του διαδικτύου στην πολιτική συμμετοχή, παρουσιάζουν ανάμεικτες απόψεις. Μέσα από μια έρευνα του «American National Election Surveys», απεφάνθη πως η χρήση του διαδικτύου δεν άσκησε καμία επιρροή στην συμμετοχή των ψηφοφόρων (Sapiro, Rosenstone 1998). Με εξαίρεση τις δωρεές σε πολιτικές εκστρατείας, η πολιτική συμπεριφορά εκείνων με πρόσβαση στο διαδίκτυο δεν διέφερε από εκείνους που δεν χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο για να αναζητήσουν πληροφορίες σχετικά με την πολιτική.
Η πρόσβαση στο διαδίκτυο και οι «σε απευθείας μετάδοση» πολιτικές πληροφορίες, επομένως, αύξησε μόνο τις πιθανότητες που ένας πολίτης θα συνέβαλλε χρηματικά στις πολιτικές καμπάνιες, ως μια πρακτική πολιτικής κινητοποίησης-συμμετοχής ψηφοφόρων (Sapiro, Rosenstone, 1998).
Οι επερχόμενες έρευνες αναφορικά με την επιρροή του διαδικτύουστην πολιτική συμμετοχή, παρουσιάζουν κάποια ενδιαφέροντα, και αντίθετα προς την αρχική υπόθεση του Sapiro, αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε πως όσοι αναζητούσαν την ανταλλαγή πληροφοριών μέσω του διαδικτύου, ήταν θετικά συσχετισμένοι με την διαπροσωπική εμπιστοσύνη στο διαδικτυακό μέσο σχετικά με θέματα πολιτικής και την επερχόμενη δημόσια δέσμευση με βάση την πληροφόρηση τους αυτή και την ικανοποίηση. Ο Weber και ο Bergman σε έρευνα τους το 2001, παρατήρησαν πως οι χρήστες του διαδικτύου που συνομιλούν μέσω των email, των chat rooms και των blogs, είχαν περισσότερες πιθανότητες να συμμετέχουν σε πολιτικές δραστηριότητες όπως η άμεση επικοινωνία με εκπροσώπους της πολιτικής σφαίρας, και η ενεργή παρουσία τοους σε μια δημόσια διαμαρτυρία ή κινητοποίηση. Το διαδίκτυο, επομένως, φαίνεται να συμβάλλει ενεργά στην πολιτική συμμετοχή των καταναλωτών (Weber, Bergman, 2003).
Παρ’ όλα αυτά, συχνά παρατηρούμε την συζήτηση στον ακαδημαϊκό χώρο γύρω από το πόσο έντονη είναι η πολιτική απάθεια στην πορεία των χρόνων και συχνά αυτό παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα της εισροής των νέων τεχνολογικών μέσων και κυρίως στην ομάδα των νέων ηλικιακά ανθρώπων.
Η συζήτηση αυτή παρουσιάζει δυο αντίθετες οπτικές:
Από την μία πλευρά, o Putnam αναφέρει ότι η πολιτική αυτή απάθεια πηγάζει από την ενίσχυση της ιδιωφέλειας και του ατομικού συμφέροντος που δημιουργεί εξατομικευμένους πολίτες που αδιαφορούν για το δημόσιο συμφέρον και θέτουν την δημοκρατία σε κίνδυνο (Putnam, 1995, 2000).
Σε αντιδιαστολή με τις παραπάνω θέσεις, θεωρητικοί όπως η Norris υποστηρίζουν πως οι νεότερες γενιές δεν είναι πολιτικά απαθείς αλλά αναζητούν νέους τρόπους πολιτικής δέσμευσης και συμμετοχής στο πλαίσιο της κοινωνίας και πως αυτές οι πρακτικές δεν θέτουν σε κίνδυνο την δημοκρατία (Norris, 1999), ενώ συνακόλουθα με την παραπάνω θέση, σημαντικό είναι να αναφερθεί πως η νέα γενιά εμπιστεύεται την εκπροσώπηση τους στον πολιτικό κόσμο από τους ίδιους τους πολιτικούς. Οι νέοι αυτοί τρόποι δημόσιας δέσμευσης και πολιτικής συμμετοχής είναι συχνά συνυφασμένοι με τις νέες τεχνολογίες.
Ο Jonathan Lillie αναφέρει, πως η χρήση των σύγχρονων «κινητών» μέσων και ιδιαίτερα των κινητών τηλεφώνων, συμβάλλει σε ένα «εκμοντερνισμό» της πολιτικής κινητοποίησης των ανθρώπων. Οι πολίτες εφευρίσκουν νέους τρόπους να συμβάλλουν στην κοινωνία μέσω της σύνδεσης τους στο διαδίκτυο, δεχόμενοι ενημέρωση από ιστοτόπους για πολιτικά ζητήματα, για πολιτικές κινητοποιήσεις, για αποκάλυψη πολιτικών σκανδάλων και για ακτιβιστικές δράσεις (Lillie, 2005).
Το ζήτημα της πολιτικής πληροφόρησης δια μέσω του διαδικτύου, άλλοτε παρουσιάζεται ως σημαντικός παράγοντας της πολιτικής συμμετοχής και άλλοτε ως μη επαρκής για την κινητοποίηση των πολιτών. Σε άρθρο της η Rabia Karakaya, αναφέρει πως οι χρήστες του διαδικτύου λαμβάνουν γνώση για πολιτικά γεγονότα με βάση τη σχετική πληροφορία γύρω από αυτά και όχι την εκτενή πληροφόρηση που θα παρείχε κάποιο άλλο μέσο. Το γεγονός αυτό φαίνεται να τους διευκολύνει και να είναι αρκετό για την πολιτική κινητοποίηση αυτών (Karakaya, 2005).
“Νέα μέσα και καινοτόμες δομές πολιτικής συμμετοχής”
Στους νέους αυτούς τρόπους πολιτικής συμμετοχής συνέβαλλαν ενεργά οι διάφορες σελίδες κοινωνικής δικτύωσης ξεκινώντας από τα blogs και τις ενημερωτικές σελίδες και φτάνοντας έως τα σύγχρονα social media όπως το facebook και το twitter. Μέσω αυτών, η πολιτική συμμετοχή εμπλουτίστηκε και δεν περιορίστηκε, ενώ ιδιαίτερο παράδειγμα αποτελούν οι ποικίλες μορφές ακτιβιστικής δράσης που έλαβαν χώρο στον ηλεκτρονικό κόσμο του World Wide Web.
Βασικό παράδειγμα ακτιβιστικής δράσης χρησιμοποιώντας τα social media είναι η «Αραβική άνοιξη». Η αραβική άνοιξη αφορά στο πως ο αραβικός κόσμος χρησιμοποίησε τα social media ώστε να αντιταχθεί απέναντι στα αυταρχικά καθεστώτα και να προκαλέσει την πολιτική αλλαγή από την «βαση» της κοινωνίας-τον λαό (Frangonikolopoulos, 2012). Τα social media στον αραβικό κόσμο, ενίσχυσαν την ακτιβιστική δράση, επιτρέποντας τις online συνομιλίες και την οργάνωση επαναστατικών διαμαρτυριών που έλαβαν χώρο στον πραγματικό κόσμο.
“Επηρέασαν τελικά τα νέα μέσα την πρακτική της πολιτικής συμμετοχής;”
Όλες οι παραπάνω πληροφορίες, φαίνεται να συνδέουν την έλευση των νέων μέσων και των διαφορετικών τρόπων επικοινωνίας που αυτά παρέχουν με την ανάπτυξη νέων μεθόδων ή την προσαρμογή παραδοσιακών μεθόδων πολιτικής δράσης και συμμετοχής, σαν μια προσπάθεια των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο να εφεύρουν έναν νέο χώρο στον οποίο θα μπορούσαν να εκφραστούν, να επικοινωνήσουν και να επιφέρουν ακόμη και την πολιτική αλλαγή, γιατί συχνά οι άνθρωποι αισθάνονται καταπιεσμένοι και περιορισμένοι ακολουθώντας τα mainstream μέσα και τους παραδοσιακούς τρόπους επικοινωνίας και ενημέρωσης διότι σύμφωνα με την άποψη τους βρίσκονται σεσυνεργασία με τους οργανισμούς και την πολιτική εξουσία.
Τα νέα ηλεκτρονικά μέσα επηρέασαν και τον τρόπο με τον οποίο ασκείται η πολιτική επικοινωνία αφού, όπως παρατηρήθηκε και οι ίδιοι οι πολιτικοί κατανόησαν την δύναμη που αποκτούσαν ανάμεσα στην μάζα των ανθρώπων και θέλησαν να τα χρησιμοποιήσουν για να ενισχύσουν την εικόνα τους.
Επίσης, το διαδίκτυο φαίνεται να λειτούργησε ως χώρος πρόσβασης σε πληροφορίες γύρω από πολιτικά ζητήματα από πληθώρα διαφορετικών οπτικών, γεγονός που ευνόησε την πολιτική ενημέρωση και μάθηση, ενώ πολύ σημαντική πλευρά των πληροφοριών αυτών είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν ανεξάρτητες από τις αρχές και τα συμφέροντα της πολιτικής εξουσίας και των mainstream media, με αποτέλεσμα να καταστεί ένα αρκετά έμπιστο μέσο ενημέρωσης και πολιτικής έκφρασης.
Η ακτιβιστική δράση εμπλουτίστηκε με την έλευση του διαδικτύου καθώς οι ακτιβιστές κατέστησαν γνωστά τα μηνύματα τους σε ένα τεράστιο κοινό που ανταποκρίθηκε και τους ακολούθησε. Η ελευθερία που παρείχε το μέσο αυτό για έκφραση και, απομακρυσμένο από τους περιοριστικούς κανόνες της offline κοινωνίας, επέτρεψε τη δημιουργία δικτύων ανθρώπων από απομακρυσμένες περιοχές που μοιράζονταν κοινές ιδέες και την κινητοποίηση σε τοπικό επίπεδο σε κάθε μια από αυτές τις περιοχές ώστε να επιφέρουν την πολιτική αλλαγή.
Παρόλα αυτά φαίνεται πως το ζήτημα του ακτιβισμού και της ευρύτερης πολιτικής συμμετοχής, μέσω της χρήσης ιδιαίτερα του διαδικτύου, είναι αρκετά πρώιμο για να μπορεί κανείς να αποβεί σε βέβαια συμπεράσματα για το πως προέκυψε η σύνδεση αυτή. Οι επιδράσεις είναι εμφανείς αλλά είναι ακόμη δύσκολο να μιλά κανείς για σχέση αιτίου και αιτιατού κατά απόλυτο τρόπο για το ποια μπορεί να ήταν τα ακριβή κίνητρα της χρήσης του διαδικτυακού μέσου με σκοπό την πολιτική αλλαγή ή την συμμετοχή στην πολιτική.
Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως σε αντίθεση με τις συντηρητικές θέσεις γύρω από την χρήση του διαδικτύου και την διακινδύνευση στην οποία θέτει την δημοκρατία, τα νέα τεχνολογικά μέσα φαίνεται να έχουν συμβάλει θετικά στην δημοκρατία αφού προσφέρουν χώρο για ελεύθερη έκφραση, για πολιτική τοποθέτηση, για δημιουργία πληθώρας ακτιβιστικών οργανώσεων με έδρα το ίδιο το διαδίκτυο, για οργάνωση εναλλακτικών μορφών πολιτικής δράσης και συμμετοχής, για αποκάλυψη πολιτικών σκανδάλων και κινητοποίηση του κοινού ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή παραβίασης του δημοσίου συμφέροντος.
Υπεύθυνος ερευνητής: Καμπανίδης Μιχαήλ
POST A COMMENT.