Η Συμφωνία των Πρεσπών, εκτός από την ονοματολογική έχει και μεγάλη γεωπολιτική σημασία, διότι στην περιοχή συναντώνται εκτός από τα συμφέροντα των βαλκανικών χωρών, και αυτά της Τουρκίας, της Ρωσίας, της ΕΕ και των ΗΠΑ.
Το άρθρο είναι του Τάσου Τέλλογλου* – αναδημοσίευση από το insidestory.gr
Μιλώντας στην Αθήνα στη γερμανική σχολή, η καγκελάριος Μέρκελ είπε πως αν η πΓΔΜ δεν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, άλλες μη ευρωπαϊκές δυνάμεις όπως η Τουρκία και η Ρωσία –τις οποίες ανέφερε ονομαστικά– θα μπορούσαν να προσεταιρισθούν τη μικρή δημοκρατία στα βόρεια σύνορά μας. Το ίδιο επαναλαμβάνει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς, αλλά και το Ποτάμι, που κάλεσε τον γράφοντα σε εκδήλωση τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου, για να τοποθετηθεί στο ζήτημα των σχέσεων της γειτονικής χώρας με τη Ρωσία και την Τουρκία, στην περίπτωση που η συμφωνία των Πρεσπών δεν υιοθετηθεί και δεν ενταχθεί η πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Μια λεπτομερής εξέταση των διαχρονικών σχέσεων της πΓΔΜ με την Τουρκία και τη Ρωσία δείχνει πως οι ισχυρισμοί τόσο της Μέρκελ όσο και της κυβέρνησης, αλλά και των δυνάμεων που υποστηρίζουν τη συμφωνία, είναι κατά βάση σωστοί. Ωστόσο υπάρχουν σημαντικές αποχρώσεις όσον αφορά το τι προκάλεσε αυτήν την εξέλιξη.
H Άγκυρα αναγνώρισε την πΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα στις 6 Φεβρουαρίου 1992. Ήταν από τις πρώτες χώρες που το έκαναν, μετά τη Βουλγαρία. Παρόλα αυτά η Τουρκία δίστασε να προχωρήσει σε εμβάθυνση των εμπορικών της σχέσεων με τον βόρειο γείτονά μας. Η εξήγηση είναι ότι μέχρι το 2002, η Τουρκία δεν ακολουθούσε το νεοοθωμανικό δόγμα της επέκτασης της επιρροής της στις παλιές κτήσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ούτε και η οικονομική κατάσταση των επιχειρήσεών της ήταν τέτοια ώστε να διεισδύει σε μικρότερες βαλκανικές χώρες με την επιμονή που το έκανε στον 21ο αιώνα. Αυτό έγινε δυνατό μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Έρντογαν και τη διατύπωση του δόγματος Νταβούτογλου για την ανάγκη να ασκηθεί η τουρκική soft power στα παλιά ευρωπαϊκά εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Επίσης, η ανωμαλία στο Κόσοβο ως το 1999 με την οποία για την Άγκυρα ήταν συναρτημένη η πολιτική στην πΓΔΜ δεν επέτρεπε το ξεδίπλωμα μια τέτοιας πολιτικής ως τη συμφωνία Σλαβομακεδόνων και Αλβανών το 2001.
Στην τελευταία απογραφή (2002) στην πΓΔΜ, μετά τη συμφωνία της Οχρίδας, που έφερε σε ένα νέο σημείο ισορροπίας Σλαβομακεδόνες και Αλβανούς, μετρήθηκαν 78.000 Τούρκοι, που είχαν μια μικρή πολιτική εθνική εκπροσώπηση. Να σημειώσουμε ότι λόγω της ρευστότητας των ταυτοτήτων στη γειτονική χώρα και τις ευκαιρίες που έδινε στον αλβανικό πληθυσμό ο προσεταιρισμός των τουρκικών φορέων και οργανώσεων, αρκετοί Αλβανοί ζήτησαν και αυτοχαρακτηρίσθηκαν Τούρκοι. Τον Νοέμβριο του 2017, τελευταία φορά που ταξίδεψα στα Σκόπια, συνάντησα έξω από το τζαμί Ισάμπεη, από τα παλαιότερα των Σκοπίων, έναν φύλακά του, που με περηφάνια μου εξομολογήθηκε ότι από Αλβανός είχε γίνει Τούρκος. Δεν είναι ο μόνος, σε μια χώρα όπου και οι Σλάβοι Μακεδόνες έσπευσαν κατά εκατοντάδες χιλιάδες να αποκτήσουν βουλγαρικά διαβατήρια, ιδιαίτερα μετά τον εμφύλιο πόλεμο του 2001 και την ένταξη της γειτονικής Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Προτεραιότητα της Τουρκίας είναι να ενισχύσει μεταξύ των Αλβανών το προφίλ του συντηρητικού Ισλάμ. Το σχήμα είχαν δοκιμάσει να εκμεταλλευθούν πιο πριν οι Σαουδάραβες και οι Ιρανοί στη Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο. Οι Τούρκοι έχουν ένα πλεονέκτημα παραπάνω: βρίσκονται πιο κοντά στο βαλκανικό Ισλάμ, όχι μόνο γεωγραφικά αλλά διαθέτουν πίσω στην Τουρκία μεγάλους πληθυσμούς Τούρκων με καταγωγή από την πΓΔΜ και το Κοσσυφοπέδιο.
Πρόσφατα, στην πΓΔΜ δημιουργήθηκε το κόμμα Besa των Μπιλάλ Κασάμι και Ζεκερία Ιμπραχίμι. Ο Ιμπραχίμι, αρχισυντάκτης του περιοδικού Senja, διευθύνει ένα από τα πιο φιλοτουρκικά ΜΜΕ της χώρας. To Besa συμμετείχε στο στρογγυλό τραπέζι με τα άλλα –παλιότερα– αλβανικά κόμματα της πΓΔΜ στα Τίρανα υπό τον Έντι Ράμα, παρά το γεγονός ότι τα θεωρεί «διεφθαρμένα» και μέρος του προβλήματος της πΓΔΜ.
Οι επενδύσεις τουρκικών επιχειρήσεων στην πΓΔΜ προσεγγίζουν, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το 1,5 δισ. δολάρια (δραστηριοποιούνται περίπου 100 τουρκικές εμπορικές κυρίως επιχειρήσεις) ενώ οι τουρκικές εξαγωγές στη χώρα δεν ξεπερνούν τα 378 εκατ. δολάρια. H άσκηση του soft power συμπληρώνεται από τη δραστηριότητα της TIKA, της τουρκικής οργάνωσης αναπτυξιακής βοήθειας, που στο τέλος του 2017 είχε ολοκληρώσει 600 projects στην πΓΔΜ. Συμπληρωματική σε αυτήν τη δραστηριότητα είναι και εκείνη του τουρκικού ιδρύματος πολιτισμoύ, σε μια προσπάθεια να συγκλίνουν οι δραστηριότητες όλων των τουρκικών οργανώσεων στα Σκόπια.
Η Τουρκία υποστήριξε τη συμφωνία των Πρεσπών, αλλά θέλησε να αποσπάσει κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης –μέσω των αλβανικών κομμάτων, ειδικά του Besa– όσο το δυνατόν περισσότερα «ανταλλάγματα» για εκείνο το κομμάτι του μη σλαβόφωνου πληθυσμού που επηρεάζει ή θεωρεί ότι θα μπορεί να επηρεάζει εν όψει των εξελίξεων στο Κοσσυφοπέδιο και γενικότερα στο αλβανικό πρόβλημα. Φαίνεται ότι εδώ έχει συμπληρωματικούς ρόλους με τη Ρωσία.
Η Ρωσία, αμέσως μετά την πρώτη αποτυχημένη απόπειρα της πΓΔΜ να μπει στο ΝΑΤΟ, το 2008, κατέβαλε συστηματική προσπάθεια να απομακρύνει τη χώρα από τους θεσμούς της δυτικοευρωπαϊκής και βορειοατλαντικής ολοκλήρωσης. Σχετικά πρόσφατα, το OCCRP δημοσίευσε μία συνομιλία του Ρώσου πρέσβη στα Σκόπια με έναν ανώτατο αξιωματούχο του υπουργείου Εξωτερικών της γειτονικής χώρας. Ο Ρώσος πρέσβης, Ολέγκ Σέρμπακ, είπε σε εκπρόσωπο του υπουργείου των Εξωτερικών της πΓΔΜ ότι σκοπός της Ρωσίας ήταν «να δημιουργήσει μια λωρίδα ουδέτερων χωρών στα Βαλκάνια, από το Μαυροβούνιο, τη Βοσνία, τη Μακεδονία και τη Σερβία». Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια η Ρωσία έχει δημιουργήσει 30 συνδέσμους φιλίας στη χώρα και ένα πολιτιστικό κέντρο στα Σκόπια, αλλά αναμφισβήτητα το εγχείρημα που γεωπολιτικά της είναι πιο πολύτιμο από όλα είναι η επέκταση του αγωγού αερίου TurkStream, από τα ελληνικά σύνορα στο έδαφος της Σερβίας μέσα από την επικράτεια της πΓΔΜ, σε ένα μήκος 61 χιλιομέτρων, που τον Μάρτιο του 2015 είχε ανακοινώσει ότι θα κατασκευάσει η Stroytransgaz.
Πριν την εισβολή στη Βουλή των Σκοπίων το 2017, που οδήγησε στην αποκαθήλωση του Γκρούεφσκι και την ανάληψη της εξουσίας από την κυβέρνηση Ζάεφ, το Katehon, όργανο του θεωρητικού της ρωσικής ιδέας για την Ευρασία Αλεξάντρ Ντούγκιν, σημείωνε ότι στα Σκόπια επίκειτο πραξικόπημα με σκοπό να ματαιωθεί η διέλευση του αγωγού TurkStream. H Ρωσία ανησυχεί ότι μια ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ θα θάψει οριστικά τη χάραξη του αγωγού αυτού, ενώ ταυτόχρονα θα υπονομεύσει την ιδέα της για μια ζώνη ουδέτερων κρατών γύρω από τη Σερβία.
Εδώ να παρατηρήσουμε ότι τα ρωσικά χρήματα που είναι επενδεδυμένα στην πΓΔΜ είναι ασήμαντα, μόλις 27 εκατομμύρια ευρώ (χωρίς ωστόσο να υπολογίζονται κυπριακές εταιρείες που εκπροσωπούν ρώσικα συμφέροντα) δηλαδή είναι περίπου 35 φορές λιγότερα από τα ελληνικά κεφάλαια που φτάνουν το 12% του FDI (Foreign Direct Investment ) της γειτονικής χώρας (7,5 δισ. ευρώ).
Όπως και στη γειτονική Σερβία ή την Aλβανία, τα 4/5 των κεφαλαίων που «ζουν» τη χώρα δεν έρχονται ούτε από την Ανατολή, αλλά ούτε και από τη Ρωσία. Προέρχονται από χώρες της ΕΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και αν οι ρωσικές και τουρκικές εξαγωγές στην πΓΔΜ αθροιστούν, δεν φτάνουν στο 60% των εξαγωγών της Ελλάδας προς τη γειτονική χώρα. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι και ο αγωγός φυσικού αερίου που θα περνάει από το έδαφος της πΓΔΜ θα κατασκευασθεί όχι με νέα κεφάλαια, αλλά με έναν συμψηφισμό παλιών χρεών της Μόσχας προς τα Σκόπια. Όπως λοιπόν και στην περίπτωση της Κύπρου ή της Ελλάδας, η Μόσχα δεν είναι σε θέση να υποκαταστήσει τα δυτικά κεφάλαια που χρειάζονται για την ανάπτυξη της γειτονικής χώρας.
Η συνέχιση και ενίσχυση αυτής της διαδικασίας, με την ενδυνάμωση των θεσμών της πΓΔΜ από την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε. και την ένταξη στο ΝΑΤΟ, αφενός θα διασφαλίσει στην Ελλάδα την οικοδόμηση ευρωπαϊκών θεσμών στα βόρεια σύνορά της και αφετέρου πιθανά να απορροφήσει μέρος των κραδασμών, που ασφαλώς θα δημιουργηθούν από μια λύση στο Κοσσυφοπέδιο, που θα επιτρέπει την αλλαγή συνόρων στα νοτιοδυτικά Βαλκάνια.
*Το κείμενο έχει στηριχθεί στην ιδέα της σύντομης παρέμβασης που έκανε ο Τάσος Τέλλογλου στη διάρκεια της ημερίδας του Ποταμιού για τη συμφωνία των Πρεσπών, τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου στο Ζάππειο.
POST A COMMENT.