Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής: Αναζητούνται λύσεις στο περίπλοκο παγκόσμιο διατροφικό πρόβλημα

Η Παγκόσμια Ημέρα Επισιτισμού – Διατροφής γιορτάζεται, κάθε χρόνο, στις 16 Οκτωβρίου, με αφορμή την επέτειο της ίδρυσης του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (16/10/1945).

Συνέντευξη: Ρούλα Σκουρογιάννη

Η Π.Η.Δ. έχει ως στόχο:

  • Να ενθαρρύνει την προσοχή στη γεωργική παραγωγή τροφίμων και να εντείνουν τις εθνικές, διμερείς, πολυμερείς και μη κυβερνητικές προσπάθειες προς το σκοπό αυτό
  • Να ενθαρρύνει την οικονομική και τεχνική συνεργασία μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών
  • Να ενθαρρύνει τη συμμετοχή των αγροτών, ιδιαίτερα των γυναικών και των λιγότερο προνομιούχων ομάδων, με αποφάσεις και δραστηριότητες που θα επηρεάζουν τις συνθήκες ζωής τους
  • Να αυξήσει την ευαισθητοποίηση του κοινού για το πρόβλημα της πείνας στον κόσμο
  • Να προωθήσει τη μεταφοράς τεχνογνωσίας προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο, και
  • Να ενισχύσει τη διεθνή και εθνική αλληλεγγύη στον αγώνα κατά της πείνας, του υποσιτισμού και της φτώχειας και να επιστήσει την προσοχή σε επιτεύγματα στην ανάπτυξη τροφίμων και γεωργίας.

Σήμερα, η πείνα απειλεί περισσότερους από 800 εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη. Ωστόσο, την ίδια στιγμή που ο μισός πλανήτης αντιμετωπίζει το φάσμα της πείνας, εξαιτίας χρόνιων καταστάσεων και πολιτικών αλλά και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της επίδρασης των κλιματικών αλλαγών, ο άλλος μισός αντιμετωπίζει σειρά σοβαρότατων προβλημάτων διατροφής, που σχετίζονται είτε με την υπερκατανάλωση τροφίμων είτε με τα λανθασμένα πρότυπα του δυτικού τρόπου ζωής. Πολλές από αυτές τις αρνητικές διαπιστώσεις, όπως και οι ασθένειες που έχουν την αιτία τους στη διατροφή, αλλά και η επικινδυνότητα των μεταλλαγμένων και των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων καθώς και το διατροφικό προφίλ των Ελλήνων αναλύονται στη συνέντευξη με τον Κοσμήτορα και Καθηγητή του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, κ. Δημοσθένη Παναγιωτάκο*.

 

 

Όταν τον Οκτώβριο του 1980, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ καθιέρωσε την 16η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής, κύριος στόχος ήταν ο περιορισμός της πείνας στον πλανήτη. Εξίσου, όμως, προβληματική είναι η διατροφή και στον αναπτυγμένο κόσμο, όπου η τροφή πλεονάζει. Πώς θα μπορούσαμε να σχολιάσουμε αυτή την οξύμωρη πραγματικότητα;

 

Είναι γεγονός πως, αν αναλογιστεί κανείς την έντονη διαφορά μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσομένων κρατών ως προς τη διατροφή, θα συνειδητοποιήσει, όντως, την οξύμωρη αυτή πραγματικότητα. Η συνάντηση των κρατών το 1980 αποτέλεσε μια προσπάθεια για την ανάληψη κοινής δράσης κι ενός προγράμματος για τη μείωση -και ει δυνατόν την εξάλειψη- της πείνας στον πλανήτη. Ωστόσο, η πολυπλοκότητα του ζητήματος και η προώθηση των εθνικών συμφερόντων των κρατών αποτέλεσε τροχοπέδη ως προς την επίτευξη κάποιας ουσιώδους συμφωνίας. Έτσι, οδηγηθήκαμε στη σημερινή πραγματικότητα: την έλλειψη βασικών ειδών τροφής στον αναπτυσσόμενο κόσμο και την πληθώρα τροφίμων στις ανεπτυγμένες χώρες.

 

Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε ένα πρόβλημα το οποίο αγγίζει τα όρια της ανθρωπιστικής κρίσης, καθώς τίθεται το ζήτημα της επιβίωσης λόγω της έλλειψης βασικών τροφών, και στη δεύτερη περίπτωση, η πληθώρα τροφής οδηγεί σε μη υγιεινές συνήθειες. Επομένως, δε μιλάμε απλά για την επάρκεια τροφίμων, αλλά πηγαίνουμε ένα βήμα παραπέρα με την ύπαρξη πλεοναζόντων ειδών πολυτελείας τα οποία ωστόσο είναι «φτωχά» σε θρεπτικά συστατικά. Είναι εμφανές, λοιπόν, πως στον πλανήτη κυριαρχούν τα δύο άκρα, ενώ απαραίτητη κρίνεται η εύρεση μιας μέσης λύσης: ο περιορισμός της πείνας σε πολλές περιοχές του κόσμου και η ενημέρωση για τις σωστές διατροφικές συνήθειες στα ανεπτυγμένα κράτη. Βασικός, όμως, παράγοντας ως προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η σύμπλευση των κρατών του ΟΗΕ.

Τα νέα πρότυπα διατροφής (γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα, συντήρηση τροφίμων και η υπερκατανάλωση βιομηχανοποιημένων τροφίμων) έχουν διαφοροποιήσει σημαντικά τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την υγεία μας;

Τα νέα πρότυπα διατροφής έχουν απομακρύνει τον άνθρωπο από την πρωτογενή παραγωγή τροφίμων. Ειδικά, όσοι ζουν σε μεγαλουπόλεις υπερκαταναλώνουν τυποποιημένα προϊόντα, πλούσια σε αλάτι, ζάχαρη, μερικώς υδρογονωμένα λιπαρά, συντηρητικά, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνονται και από το μεσογειακό πρότυπο διατροφής. Οι κίνδυνοι για την υγεία με βάση προοπτικές μελέτες αφορούν τα χρόνια κατά βάση νοσήματα, με πρώτα τα καρδιαγγειακά και στη συνέχεια το διαβήτη, τον καρκίνο, την υπέρταση κ.ά.

Η συστηματική καλλιέργεια αισθητικών προτύπων που αποκλίνουν από μια υγιή στάση ζωής, σε συνδυασμό με την εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας, αυξάνουν τη συχνότητα νοσημάτων που συνδέονται με διατροφικές διαταραχές. Πώς μπορούμε να αντιδράσουμε, βοηθώντας τα νεαρά κυρίως άτομα;

Ζούμε σε μια εποχή όπου τα πρότυπα είναι, ως επί των πλείστων, λανθασμένα κι επηρεάζουν τον τρόπο ζωής πολλών ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα, η προβολή αισθητικών προτύπων τα οποία αποκλίνουν από μια υγιή στάση ζωής κατέχουν μια σημαντική θέση στην καθημερινότητά μας. Η εμμονή στην εξωτερική εμφάνιση οδηγεί μοιραία στην εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας και διατροφικές διαταραχές, όπως η βουλιμία και η νευρική ανορεξία. Αυτά είναι προβλήματα τα οποία εμφανίζονται, κυρίως, σε άτομα νεαρής ηλικίας και κρύβουν πολλούς κινδύνους. Η κοινωνία θα πρέπει να ενημερώνεται επαρκώς για τους κινδύνους τους οποίους ενέχει η προβολή τέτοιων λανθασμένων προτύπων, κυρίως μέσω της εκπαίδευσης και της ενσωμάτωσης σχετικού μαθήματος στα σχολεία. Τα μέσα ενημέρωσης, όπως η τηλεόραση, οι εφημερίδες, το διαδίκτυο, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο ως προς την προώθηση της σωστής ενημέρωσης. Ωστόσο, το σημαντικότερο όλων είναι η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα ζητήματα που σχετίζονται με διατροφικές διαταραχές, και η ανάληψη κοινής δράσης για την αλλαγή των ισχυόντων αισθητικών προτύπων και την αντιμετώπιση νοσημάτων που προκαλούνται από αυτά.

Τα προϊόντα αδυνατίσματος αντιπροσωπεύουν σήμερα στην Ευρώπη μια αγορά 100 δις. δολαρίων, ποσό που ισοδυναμεί, για να δώσουμε ένα μέγεθος με το παράδειγμα μας, με το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν του Μαρόκου. Θα ήταν θεωρία συνομωσίας να υποθέταμε ότι η βιομηχανία των τροφίμων σχετίζεται με τη βιομηχανία της ομορφιάς, κατασκευάζοντας η μία τους πελάτες που χρειάζεται η άλλη;

Αυτό που περιγράφετε αντικατοπτρίζει μια πραγματικότητα. Στη χώρα μας, τα προϊόντα αδυνατίσματος έχουν κατακλύσει τα φαρμακεία και στο εξωτερικό το φαινόμενο είναι ακόμα πιο εμφανές, καθώς ο καταναλωτής μπορεί να τα προμηθευτεί ακόμα και από τα σούπερ μάρκετ. Από τη στιγμή που η διατροφή συμμετέχει σε κάποιο βαθμό στην επίτευξη της ομορφιάς, καθώς ορίζει το σωματικό βάρος, είναι λογικό τα συμφέροντα να αλληλεπικαλύπτονται. Δεν είναι θεωρία συνωμοσίας το γεγονός ότι οι βιομηχανίες ενδιαφέρονται για το κέρδος τους. Αυτό ήταν και θα είναι δεδομένο. Ωστόσο, οι καταναλωτές διαθέτουν, σήμερα, τα μέσα για καλύτερη ενημέρωση γύρω από τα διατροφικά ζητήματα, και πρέπει να αναλάβουν δράση οι ίδιοι για τους ίδιους, με τη βοήθεια εξειδικευμένων πάντα επιστημόνων.

Σύμφωνα με μελέτες, 10.000 διαφορετικά είδη έχουν χρησιμοποιηθεί από ανθρώπους για την παραγωγή τροφής εδώ και 10.000 χρόνια. Ωστόσο, σήμερα, μόνο 150 είδη τρέφουν την ανθρωπότητα και μόνο 12 είδη παρέχουν το 80% της θερμιδικής αξίας – το στάρι, το ρύζι, το καλαμπόκι και η πατάτα καλύπτουν το 60%. Πώς σχολιάζετε ότι όσο πιο πλούσιο είναι το τραπέζι μας τόσο πιο φτωχή είναι η διατροφή μας;

Όσο πιο πλούσιο είναι ένα τραπέζι, τόσο μεγαλύτερη και η κατανάλωση φαγητού. Αυτόματα, λοιπόν, αναδύεται ο πρώτος πυλώνας αυτής της επαγωγής, που σχετίζεται με την υπερφαγία. Το δεύτερο σκέλος είναι η απουσία διατροφικής ποικιλίας, που είναι η βάση της μεσογειακής δίαιτας. Τα δημητριακά που αναφέρατε και η πατάτα καλλιεργούνται σε ευρεία κλίμακα, με αποτέλεσμα τα παράγωγά τους να έχουν αναχθεί σε καθοριστές του ελληνικού τραπεζιού. Μεγαλώσαμε με ψωμί, ρύζι, πατάτα, μακαρόνια ως τα απαραίτητα συνοδευτικά του τραπεζιού. Το γεγονός ότι συνιστούν ταυτόχρονα και την πιο οικονομική επιλογή, που είναι βασικός παράγοντας κατά την αγορά ενός προϊόντος, κάνει ακόμα πιο δύσκολη τη διεύρυνση των αγορών, προς άλλα δημητριακά, όπως για παράδειγμα κινόα, φαγόπυρο, κεχρί. Είναι βασικό οι καταναλωτές να συνειδητοποιήσουν την  οξύμωρη αυτή πραγματικότητα ώστε να την αλλάξουν.

 

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, υπάρχει πλέον ευαισθητοποίηση προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της πληροφόρησης και της ενίσχυσης της κατανάλωσης υγιεινών τροφίμων. Ποιοι θα πρέπει να είναι οι πυλώνες ενός οργανωμένου σχεδίου δράσης στον τομέα της διατροφής και ποια η αποτελεσματικότητα που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο στη χώρα μας;

 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει πλέον σημαντικά βήματα ως προς την ευαισθητοποίηση και τη βελτίωση της πληροφόρησης για θέματα διατροφής. Έχοντας, όμως, κατά νου ένα οργανωμένο σχέδιο δράσης στον τομέα της διατροφής, αυτό θα μπορούσε να στηριχθεί στους εξής πυλώνες: ενημέρωση-ευαισθητοποίηση-απόσυρση.

 

Η ενημέρωση είναι ο βασικότερος πυλώνας στον οποίο πρέπει να στηριχθεί ένα οργανωμένο σχέδιο δράσης. Μέσω αυτής, οι πολίτες θα αποκτήσουν πρόσβαση στην πληροφόρηση για ζητήματα διατροφής και υγιεινής ζωής, ενώ παράλληλα θα ενημερωθούν σχετικά με την υιοθέτηση ενός διαφορετικού τρόπου ζωής. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού, μέσω της ενημέρωσης θα επέλθει και η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, η συνειδητοποίηση των σωστών και λανθασμένων διατροφικών συνηθειών. Τέλος, η ευαισθητοποίηση, με τη σειρά της, θα οδηγήσει στην απόσυρση από την αγορά τροφίμων φτωχών σε θρεπτικά συστατικά κι επιβλαβών για την υγεία. Επομένως, γίνεται αντιληπτή η επαγωγική και αλληλένδετη σχέση των τριών αυτών πυλώνων.

 

Ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε, κάλλιστα, να ωφελήσει τη χώρα μας, όχι μόνο διατροφικά αλλά και οικονομικά. Η προώθηση της μεσογειακής διατροφής, η οποία θεωρείται πολύ ισορροπημένη, θα εντάξει στην καθημερινότητά μας τροφές, όπως τα φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο και ψάρι, τροφές οι οποίες απουσιάζουν από τη διατροφή πολλών ανθρώπων. Επιπρόσθετα, από οικονομικής πλευράς, η Ελλάδα θα έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τις εξαγωγές της σε προϊόντα τα οποία παράγει, όπως είναι τα προαναφερθέντα. Επομένως, η σωστή ενημέρωση και η προώθηση της μεσογειακής διατροφής, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα ενισχύσουν την κατανάλωση υγιεινών τροφίμων, τα οποία με τη σειρά τους θα αντικαταστήσουν την «εύκολη λύση» του «γρήγορου φαγητού».

Ποιες από τις σύγχρονες ασθένειες θα μπορούσαμε με βεβαιότητα να πούμε ότι έχουν την αιτία τους στην κακή διατροφή;

Η παχυσαρκία, που θεωρείται πλέον από την Αμερικανική Ιατρική Ένωση ασθένεια, είναι η πιο άμεσα σχετιζόμενη με τη διατροφή. Ωστόσο, οι έρευνες σήμερα έχουν αναδείξει ότι και πολλά χρόνια νοσήματα σχετίζονται, αν όχι αποκλειστικά, και με τη διατροφή. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, για παράδειγμα, έχουν σχετιστεί με υψηλή κατανάλωση κορεσμένου και trans λίπους, αλατιού και χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών. Δεν είναι τυχαίο ότι σύμφωνα με τον ΠΟΥ,  80% των καρδιαγγειακών νοσημάτων καταγράφονται σε χώρες μετρίου και χαμηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου, στις οποίες η διατροφή είναι χαμηλότερης ποιότητας.  Έπειτα, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, παρά τη γενετική προδιάθεση, συνήθως, αναπτύσσεται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, με τη σπλαγχνική παχυσαρκία να αποτελεί κοινό παρονομαστή. Ακόμα και κάποιες μορφές καρκίνου έχουν σχετιστεί με τη διατροφή, όπως ο καρκίνος του στομάχου με την κατανάλωση αλατιού ή ο καρκίνος παχέος εντέρου με την παχυσαρκία, την υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος και τη χαμηλή πρόσληψη διαιτητικών ινών.

Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα πόσο επικίνδυνα είναι για την υγεία;

Η δημιουργία των μεταλλαγμένων τροφίμων γίνεται με τη βοήθεια της βιοτεχνολογίας, με την οποία μπορεί να γίνει μεταφορά ενός συγκεκριμένου γονιδίου από το DNA ενός οργανισμού, στο DNA ενός άλλου οργανισμού και έτσι να προικισθεί ο δεύτερος οργανισμός με κάποια συγκεκριμένη επιθυμητή ιδιότητα που περιέχεται στο μεταφερόμενο γονίδιο. Τα τρόφιμα αυτά ονομάζονται νεοφανή ή γενετικά τροποποιημένα ή μεταλλαγμένα τρόφιμα. Η ανάγκη της δημιουργίας αυτών προέκυψε τόσο για την αύξηση της παραγωγής τροφίμων για να καλυφθούν οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του πληθυσμού της γης, ενώ περιλαμβάνει και διάφορα οικονομικά οφέλη, όπως να αποκτήσουν τα τρόφιμα κάποιες επιθυμητές για το καταναλωτικό κοινό ιδιότητες ή να γίνουν φθηνότερα ή και να βελτιωθούν από διατροφική άποψη. Δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα πόσο επικίνδυνα είναι για την υγεία μας αυτά τα προϊόντα. Πάντως, όπως όμως κάθε ανακάλυψη περικλείει κινδύνους, έτσι και οι εφαρμογές της βιοτεχνολογίας πιθανόν να έχουν και δυσμενείς επιπτώσεις.

Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα κρύβουν κάποιους κινδύνους;

Οι επικριτές των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων κάνουν συχνά λόγο για πιθανούς κινδύνους. Μια πιθανή περίπτωση είναι να μειωθεί η αντίσταση του ανθρώπου σε διάφορα αντιβιοτικά. Επιπλέον, όσον αφορά τις αλλεργίες, η εισαγωγή στο γενετικά τροποποιημένο τρόφιμο γενετικού υλικού από αλλεργιογόνο τρόφιμο είναι πιθανόν να οδηγήσει το άτομο σε εμφάνιση αλλεργίας και προς το μεταλλαγμένο τρόφιμο. Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι αλλεργικός στο φουντούκι μπορεί να διαπιστώσει ότι είναι, επίσης, αλλεργικός και στο σιτάρι, αν στο σιτάρι έχει προστεθεί γονίδιο από το φουντούκι. Ένα ακόμα πρόβλημα είναι η ικανότητα σύνθεσης από τα κύτταρα των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών τοξικών προϊόντων ή προϊόντων που αυξάνουν τον κίνδυνο ενεργοποίησης νεοπλαστικών διεργασιών. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε την περίπτωση περιορισμού της βιοποικιλότητας, λόγω επικράτησης των περισσότερο ανθεκτικών τροποποιημένων ποικιλιών.

Ποιο είναι το προφίλ των διατροφικών συνηθειών παιδιών και ενηλίκων στην Ελλάδα;

Τα παιδιά και οι ενήλικες έχουν αλλάξει σε σημαντικό βαθμό τη διατροφική τους συμπεριφορά. Η “βραδυφλεγής βόμβα” της παιδικής παχυσαρκίας, όπως έχει χαρακτηριστεί από το Ινστιτούτο Καταναλωτών αποτελεί καίριο πρόβλημα, με 4 στα 10 παιδιά να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα με βάση τη μελέτη Energy σε 7 Ευρωπαϊκές χώρες. Η εικόνα αυτή είναι αποτέλεσμα των δραματικών αλλαγών στις συνήθειες της ελληνικής οικογένειας τις τελευταίες δεκαετίες, Τα παιδιά ολοένα σε μεγαλύτερο βαθμό παραλείπουν το πρωινό γεύμα, καταναλώνουν το γεύμα τους μπροστά από την τηλεόραση, με αποτέλεσμα την περαιτέρω έκθεση σε τροφικά ερεθίσματα, ενώ καταναλώνουν και περισσότερα τυποποιημένα τρόφιμα, σνακ και αναψυκτικά. Όσον αφορά τους ενήλικες, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν απομακρυνθεί από το παραδοσιακό μεσογειακό πρότυπο διατροφής και έχουν περιορίσει σημαντικά την ποικιλία και πολυπλοκότητα των πιάτων τους. Επιλέγουν, συχνά, το έτοιμο φαγητό, τύπου junk food, καθώς εν μέσω κρίσης αποτελεί φτηνή, εύκολη και γρήγορη επιλογή. Τέλος, τα  μικρά και συχνά γεύματα έχουν αντικατασταθεί από ένα και μεγάλο γεύμα. Δεδομένου ότι το φαγητό κατέχει και κοινωνικό χαρακτήρα, που κρατά δεμένη την οικογένεια, το διατροφικό προφίλ, σήμερα, ελλοχεύει σημαντικούς κινδύνους που ξεφεύγουν από τα όρια της υγείας, απειλώντας τους κοινωνικούς δεσμούς. Η επιστροφή στο παραδοσιακό μοντέλο διατροφής είναι επιτακτική ανάγκη.

*Δημοσθένης Β. Παναγιωτάκος, Καθηγητής & Κοσμήτορας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

(συνεργασία στη συνέντευξη: Έφη Κολοβέρου, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, Υποψήφια Διδάκτωρ του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου).

Πηγή: biomagazine.gr

Facebook Comments

POST A COMMENT.